Türkmenistanyň «ýaşyl» energiýa diplomatiýasy
Adamzat uzak taryhynyň dowamynda tebigata golaý durup, onuň baýlyklaryna, arassa ekologik gurşawyna örän aýawly çemeleşmäge çalyşýar. Döwrüň ösmegi we tehnologiýanyň üznüksiz kämilleşmegi netijesinde bolsa, tebigaty goramak, energiýa serişdeleriniň zyýanly galyndylaryny aradan aýyrmak, uç-gyraksyz sähralyklaryň ösümlik we haýwanat dünýäsini yzygiderli baýlaşdyrmak ýaly wajyp meseleler ýüze çykýar. Bu babatda, ilkinji nobatda, häzirki zaman ösen ylmynyň hem tassyklaýşy ýaly, gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine geçmek möhüm zerurlyk hasaplanylýar. Dünýäniň öňdebaryjy ýurtlarynda dolanyşyga girizilýän we özüniň oňyn netijesini berýän bu taslama Türkmenistanda hem ylmy taýdan esaslandyrylyp, işjeň herekete girizilýär.
Mälim bolşy ýaly, ekologik meseleler boýunça halkara dialoga işjeň gatnaşýan Türkmenistan adamzadyň geljegi bilen bagly möhüm meseleleriň çözülmegi ugrundaky tagallalara mynasyp goşant goşmak bilen, BMG-niň we beýleki abraýly halkara guramalaryň çäklerinde oňyn hyzmatdaşlygy ösdürmek ugrunda çykyş edýär. 2023-nji ýylda ýurdumyzda Metan zyňyndy gazlaryny azaltmak boýunça ýokary derejeli pudagara toparyň döredilendigini bellemek gerek. Şol ýylyň dekabrynda bolsa Türkmenistanyň Ählumumy metan borçnamasyna goşulandygy resmi taýdan yglan edildi. Mundan başga-da, howada metan zyňyndylaryny azaltmak boýunça daşary ýurt döwletleri we halkara guramalar bilen hyzmatdaşlyk etmegiň «Ýol kartasy» kabul edildi. Netijede, diňe 2024-nji ýylyň ahyryna çenli Türkmenistanda metan zyňyndylary 11 göterim azaldy.
Bilşimiz ýaly, howanyň üýtgemegine garşy göreş dünýä ýurtlarynda energetika syýasatynyň esasy ýörelgeleriniň birine öwrülýär. Energetika pudagynyň geljegi, esasan, howanyň üýtgemeginiň nähili çözüljekdigine we belli bir ýurtda hem-de dünýäde Durnukly ösüş maksatlaryna ýetilmegine bagly bolar.
«Ýaşyl» energiýa boýunça halkara hyzmatdaşlygynyň çäginde Türkmenistanyň Germaniýa Federatiw Respublikasynyň Halkara hyzmatdaşlyk boýunça jemgyýeti (GIZ) bilen ýakyndan gatnaşyk saklaýandygyny aýratyn bellemek gerek. Köpýyllyk hyzmatdaşlygyň görkezişi ýaly, GIZ-iň Merkezi Aziýa, şol sanda Türkmenistan boýunça taslama bukjasy köp ugurlary öz içine alýar.
Häzirki döwürde energetika pudagy islendik döwletiň ykdysady ösüşiniň hereketlendirijileriniň biri bolup, onuň bütindünýä derejesindäki ähmiýeti barha artýar. Kuwwatly energetika döwletleriniň biri bolan ýurdumyz bu ugurda işjeň daşary syýasaty alyp barýar. Türkmenistanyň energetika diplomatiýasyny ösdürmegiň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Maksatnamasy bolsa bu ugurda wajyp resminamadyr.
Energetika howpsuzlygynda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine aýratyn orun degişlidir. Gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine Günüň, ýeliň, ýeriň ýylylygynyň, biomassalaryň, derýalaryň, deňizleriň, ummanlaryň energiýalary degişlidir. Ýurdumyzda Günüň we ýeliň energiýasyndan peýdalanmak geljegi uly ugur hasaplanýar. Türkmenistanda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini, esasan, merkezleşdirilen energiýa torlaryndan uzak ýerlerde, hususan-da, Garagum sährasynda peýdalanmak derwaýys wezipedir. Eýýäm bu ugurda ilkinji üstünlikler gazanylyp, geljek üçin uly maksatlar goýulýar.
«Ýaşyl» energiýa çeşmeleriniň peýdalanylmagy Türkmenistanyň energetika diplomatiýasynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Adamyň tebigata ýetirýän täsirini peseltmek halkara derejede tagallalary birleşdirmegi talap edýär. Merkezi Aziýa sebiti üçin daşky gurşawyň abadançylygy aýratyn ähmiýetli ugurdyr. Ýurdumyz gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerini ornaşdyrmak boýunça halkara guramalar we maliýe edaralary bilen hem hyzmatdaşlygyny ösdürýär. Muňa mysal edip, Aziýanyň Ösüş bankynyň «Türkmenistanda «ýaşyl» özgertmeleri goldamak üçin gaýtadan dikeldilýän energiýa pudagynda ornaşdyrylýan çözgütler» atly taslamasyny görkezmek bolar. Aziýanyň Ösüş bankynyň Türkmenistanyň durnukly ösüşini goldamak boýunça uzak möhletli strategiýasynyň bir bölegi bolan taslamanyň esasy maksady şäherler üçin innowasion çözgütleri döretmek bilen, Gün energiýasyndan peýdalanmagyň «ýol kartasyny» işläp düzmekden ybaratdyr. Taslamanyň çäklerinde ýyllyk kuwwaty 4 gigawatdan geçýän Gün elektrik bekediniň işe girizilmegi göz öňünde tutulýar. Şeýle beket kömürturşy gazynyň bölünip çykýan möçberiniň ýylda 3 tonna barabar azaldylmagyna mümkinçilik berer.
Muhammet BEKGIÝEW,
«Türkmenistan» gazetiniň jogapkär kätibi.
«Ýaşyl» energiýa — geljegiň abadançylygy
«Ýaşyl» energiýany ulanmagyň, ýagny Günden, ýelden we suwdan energiýa almagyň gazylyp alynýan peýdaly baýlyklary (nebit, gaz, kömür we başgalar) energiýa hökmünde peýdalanmakdan esasy tapawutlarynyň biri, bular ulanylanda atmosfera giňişligine metanyň, kömürturşy gazynyň zyňylyp hapalanmagynyň düýbünden diýen ýaly bolmaýanlygydyr.
Aşgabat — Türkmenistanyň Prezidentiniň şähergurluşyk syýasatynyň beýany
Aşgabady ösdürmek we abadanlaşdyrmak meselesi Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň hemişe üns merkezinde durýar, döwlet Baştutanymyz halkymyz baradaky aladany amala aşyrýan syýasatynyň esasy ugry hökmünde kesgitledi.
Ekologiýa abadançylygy — döwrüň baş talaby
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe daşky gurşawy gorap saklamak, ekologiýa taýdan arassa şertleri üpjün etmek, zyýanly zyňyndylaryň möçberini azaltmak, ozon gatlagyny gorap saklamak, tebigy baýlyklardan rejeli peýdalanmak boýunça alnyp barylýan işler giň gerime eýe bolýar.
Ekologiýa abadançylygyna, «ýaşyl» ykdysadyýete möhüm ähmiýet berilýär
Dünýäde ilatyň sanynyň artmagynyň, önümçilikleriň depgininiň ýokarlanmagynyň netijesinde ykdysadyýetiň ösmegi dowam edýär.
Ýagty geljegiň energiýa çeşmesi
Häzirki zaman ylmynyň we tehnologiýanyň çalt ösýän döwründe adamzadyň öňünde ekologiýa bilen baglanyşykly möhüm meseleler ýüze çykýar. Howanyň ýylylygy, hapalanmagy, tebigy serişdeleriň çäkliligi ýaly meseleler dünýä jemgyýetçiligini täze energiýa çeşmelerini gözlemäge mejbur edýär.
