Kiberhowpsuzlyk boýunça peýdaly maslahatlar
09:35 15.11.2023
Kiberhowpsuzlyk häzirki wagtda wajyp meseleleriň birine öwrüldi. Biz günüň dowamynda köp wagtymyzy internetde geçirýäris hem-de şahsy maglumatlarymyza degişli yzlary galdyrýarys. Internet torunyň durmuşymyzy ýeňilleşdirýändigi hakykat, muňa garamazdan sanly ulgamda goraglylyk meselesiniň möhüm wezipe hökmünde öňe çykýandygy-da anykdyr. Şahsy maglumatlaryň ters ellere düşmezliginden goranmak üçin internetde wajyp düzgünleri berjaý etmek gerek.
Internet salgylara ünsli boluň! Nätanyş elektron salgylanmalara ýüz tutmak şahsy maglumatlaryňyzyň başga ellere düşmegine sebäp bolup biler. Bu esasan töleg amallary bilen baglanyşykly bolup durýar. Internet arkaly töleg etmezden, degişli guramanyň ýa-da tarapyň hünärmenleri bilen habarlaşmak möhümdir. Bozgunlar dürli guramalaryň web sahypalaryna meňzeş web sahypa döredip, ulanyjylary özüne çekýärler. Şeýle web sahypada maglumatlaryňy ýazyp, ulgama girmek ýa-da onuň agzasy bolmak garaşylmadyk netiejelere eltip bilýär. Adatça, ýalňyş salgylar elektron poçtalar arkaly ugradylýar we özüneçekiji maglumatlar bilen bezelýär.
Meňzeş gorag açaryny ulanmaň! Käbir ulanyjylar ähli şahsy akkauntlarynda (hasaplarynda) birmeňzeş açarsözüni (parol) ulanýarlar. Bu bolsa ulanyjynyň şahsy maglumat howpsuzlygynyň gowşaklygynyň bir görkezijisi bolup durýar. Açarsözlerini yzygiderli çalşyp durmak maslahat berilýär. Köpçülikleýin internet torlaryny ulanmak howpludyr, ulanylan ýagdaýynda bolsa şahsy akkauntlaryňyza maglumatlaryňyzy ýazyp girmek zyýanly bolup biler.
El telefonyňyza ýa-da şahsy kompýuteriňize gözegçilik ediň! Häzirki wagtda internet tory milliardlarça maglumatlary özünde jemleýär. Onda siziň suratlaryňyzyň, ýazgy taryhlaryňyzyň bolmagy-da örän ähtimal. Eger siziň belli mesenjerlerde akkaundyňyz bar bolsa, onda siz baradaky maglumat hem internet torunda bar. Elbet-de, iri IT kompaniýalar ulanyjylaryň maglumat goraglylygyny berk üpjün edýärler. Muňa garamazdan siziň özüňiz baradaky paýlaşan maglumatyňyzyň size garşy ulanylmagy-da mümkindir. Şonuň üçin internet torunda şahsy maglumatyňyzy paýlaşmakdan saklanmak möhüm bolup durýar. Maglumat howpsuzlygynyň esasy düzgünlerinden biri-de elektron enjamlaryňyzy elmydama gözegçilikde saklamakdyr.
Häzirki döwürde şahsy maglumat howpsuzlygyny üpjün etmek üçin her bir adamyň bu ugurda ýeterlik bilimi bolmagy, ýörite okuwlary geçmegi ýerlikli bolsa gerek.
Hydyr BABAÝEW,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag kommunikasiýalary institutynyň Sanly tehnologiýalar we kiberhowpsuzlyk fakultetiniň mugallymy.
Çaganyň aň-akyl ösüşi üçin peýdaly önümler
Çaganyň aň-akyl taýdan kadaly ösmegi okuw-terbiýeçilik işinde esasy wezipe bolup durýar. Her bir ýaşda iýmitlenmegiň belli bir kadasy bolşy ýaly, çagalyk döwründe hem bu şeýledir.
Beýiniň peýdasy
Beýi peýdaly häsiýeti ýokary bolan miweleriň hataryna degişlidir. Biziň Türkmenistan ýurdumyzda hem beýi urugyndan adaty beýi görnüşi ösdürilip ýetişdirilýär. Aslynda, beýiniň gelip çykan ýerleri Kawkaz we Ortaýer deňiz kenarýakalary hasaplanýar. Beýi agaç görnüşli we gyrymsy bag bolup, boýy 8 metre çenli ýetýär.
Nohudyň peýdasy
Nohut — iň gadymy ösümlikleriň biri. Onuň watany günorta-günbatar Aziýa we ýakyn Gündogar hasaplanýar. Ösümlik bu ýerlerde miladydan öňki 7-nji müňýyllykda ösdürilip ýetişdirilipdir. Dünýäde nohudyň 70-e golaý görnüşi belli bolup, olardan diňe iki görnüşi giňden ulanylýar. Ol gök çig görnüşinde we gabykly bişen görnüşinde ulanylýar. Ösümlik beloklaryň ajaýyp çeşmesidir. Onuň 100 gramynda takmynan 25 gram belok bar. Şonuň üçin nohut sagdyn iýmitlenişiň aýrylmaz bölegi hasaplanýar.
Greýpfrut — peýdaly miwe
Greýpfrut tropiki miwelere degişli bolup, onuň watany Barbados adasy hasaplanýar. Ol elmydama ýaşyl öwüsýän agaçda ýetişip, sowuk howany halamaýar. Miwe ýolunmanka daşky görnüşi boýunça üzüme çalym edýär.
Täze jaýyň gurluşygy — peýdaly maslahatlar
Täze jaýyň gurluşygy her bir adamyň durmuşynda jogapkärli we wajyp aladalaryň biri bolup durýar. Jaý gurluşygy köp wagt, zähmet we serişde talap edýär. Bu işde ýyllaryň dowamynda toplanan peýdaly maslahatlar oňat netijeleri berip bilýär.
